Arch Linux

Arch Linux, hafif, esnek ve basit ("Keep It Simple, Stupid" - KISS) olmayı hedefleyen, bağımsız olarak geliştirilen bir Linux dağıtımıdır. Sürekli güncellenen (rolling release) bir model kullanır, yani belirli sürüm yükseltmeleri yerine sistem sürekli olarak en son paketlerle güncellenir. Arch Linux, kullanıcısına sistem üzerinde tam kontrol vermeyi amaçlar ve bu nedenle kurulum süreci diğer birçok dağıtıma göre daha manuel ve komut satırı odaklıdır.

ÖNEMLİ UYARI: Arch Linux kurulum süreci detaylıdır ve zamanla değişiklik gösterebilir. Bu bölümdeki adımlar genel bir rehber niteliğindedir. Her zaman en güncel ve doğru bilgiler için resmi Arch Wiki Kurulum Kılavuzu'na başvurmanız şiddetle tavsiye edilir: https://wiki.archlinux.org/title/Installation_guide

Başlangıç ve Kurulum Ortamı

Arch Linux kurulumu, güncel bir kurulum medyasından (USB bellek veya CD/DVD) sistemi başlatarak başlar. Kurulum medyası boot edildiğinde, genellikle doğrudan bir komut satırı (root shell) açılır. Kurulumun büyük bölümü bu komut satırı üzerinden gerçekleştirilir.

İnternet Bağlantısı Kurulumu

Kurulum için aktif bir internet bağlantısı gereklidir (paketleri indirmek için).

1. Bağlantıyı Kontrol Et: Kurulum ortamı genellikle kablolu bağlantılar için dhcpcd servisini otomatik başlatır. Bağlantıyı test edin:

   ping archlinux.org -c 3 

2. Wi-Fi Bağlantısı:

   • Arayüz adını bulun: iwctl device list

   • iwctl interaktif aracını kullanarak ağları tarayın, bağlanın ve şifreyi girin:

     iwctl
     # iwctl içinde:
     # station <cihaz_adı> scan
     # station <cihaz_adı> get-networks
     # station <cihaz_adı> connect <SSID> 
     # ... (şifre istenir) ...
     # exit 

   • Alternatif olarak wifi-menu (eğer mevcutsa) veya NetworkManager (nmtui) gibi araçlar da kullanılabilir.

3. Statik IP (Gerekirse): Kablolu veya kablosuz bağlantı için statik IP gerekiyorsa, ip komutları ile geçici olarak ayarlayabilir veya systemd-networkd, NetworkManager gibi araçların yapılandırma dosyalarını düzenleyebilirsiniz (kurulum ortamında bu genellikle gerekli olmaz, asıl sistem kurulduktan sonra yapılır).

İnternet bağlantısı sağlandıktan sonra sistem saatini NTP ile senkronize etmek iyi bir fikirdir:

timedatectl set-ntp true

Diskleri Hazırlama

1. Diskleri Listele: Mevcut diskleri ve bölümleri görmek için:

   lsblk
   # veya fdisk -l

2. Bölümlendirme: Diski bölümlendirmek için fdisk, cfdisk (metin arayüzü) veya parted gibi araçları kullanın.

   • BIOS/MBR Sistemler: Genellikle bir kök (/) bölümü ve bir swap bölümü yeterlidir.

   • UEFI/GPT Sistemler:

     • EFI Sistem Bölümü (ESP): FAT32 olarak biçimlendirilmiş, genellikle 200-512MB boyutunda, /boot veya /efi altına bağlanacak bir bölüm gereklidir.

     • Kök Bölümü (/): Sistemin kurulacağı ana bölüm (örn. ext4, xfs, btrfs).

     • Swap: Ayrı bir bölüm veya swap dosyası olarak oluşturulabilir.

     • (İsteğe Bağlı) Diğer Bölümler: /home gibi ayrı bölümler oluşturulabilir.

   # Örnek: cfdisk ile /dev/sda üzerinde bölümlendirme
   cfdisk /dev/sda 

   cfdisk içinde yeni bölümler oluşturun, boyutlarını ayarlayın, türlerini belirleyin (Linux filesystem, Linux swap, EFI System) ve değişiklikleri yazın ([Write]).

3. Dosya Sistemlerini Oluşturma: Oluşturulan bölümleri biçimlendirin:

   # Kök bölümü için (örnek: ext4)
   mkfs.ext4 /dev/sda2 
   
   # EFI Sistem Bölümü için (FAT32)
   mkfs.fat -F32 /dev/sda1 
   
   # Swap bölümü için (varsa)
   mkswap /dev/sda3 

4. Bölümleri Bağlama (Mount): Dosya sistemlerini kurulacak sistemin hiyerarşisine göre bağlayın. Kök bölümü /mnt altına bağlanmalıdır.

   # Kök bölümünü bağla
   mount /dev/sda2 /mnt
   
   # Diğer bölümleri oluştur ve bağla (örnek: /home)
   # mkdir /mnt/home
   # mount /dev/sdaX /mnt/home 
   
   # EFI Sistem Bölümünü bağla (UEFI için)
   mkdir -p /mnt/boot # veya /mnt/efi
   mount /dev/sda1 /mnt/boot # veya /mnt/efi
   
   # Swap'ı etkinleştir (varsa)
   swapon /dev/sda3 

Temel Sistemi Kurma (pacstrap)

pacstrap betiği, belirtilen bağlama noktasına (/mnt) temel Arch Linux paketlerini ve isteğe bağlı diğer paketleri indirip kurar.

# Temel sistemi, Linux çekirdeğini ve yaygın firmware'leri kur
pacstrap /mnt base linux linux-firmware

# İsteğe bağlı: Metin düzenleyici, ağ yönetim aracı gibi ek paketler
pacstrap /mnt vim networkmanager 

base-devel grubu, AUR paketlerini derlemek için genellikle gereklidir ve bu aşamada veya daha sonra kurulabilir.

Sistemi Yapılandırma

1. fstab Oluşturma: Bağlı dosya sistemleri için /etc/fstab dosyasını oluşturun. UUID kullanmak genellikle daha güvenilirdir.

   genfstab -U /mnt >> /mnt/etc/fstab

   Oluşturulan /mnt/etc/fstab dosyasını kontrol edin (cat /mnt/etc/fstab).

2. chroot: Kurulan sisteme chroot ile geçiş yapın:

   arch-chroot /mnt

   Bundan sonraki komutlar yeni kurulan sistem içinde çalışacaktır.

3. Zaman Dilimi (Timezone):

   # Örnek: İstanbul için
   ln -sf /usr/share/zoneinfo/Europe/Istanbul /etc/localtime
   # Donanım saatini UTC'ye göre ayarla (önerilen)
   hwclock --systohc --utc 

4. Yerelleştirme (Localization):

   • /etc/locale.gen dosyasını düzenleyerek istediğiniz yerel ayarların (örn. en_US.UTF-8 UTF-8, tr_TR.UTF-8 UTF-8) başındaki # işaretini kaldırın.

   • Yerel ayarları oluşturun:

     locale-gen

   • Sistem dilini ayarlayın (/etc/locale.conf):

     echo LANG=en_US.UTF-8 > /etc/locale.conf
     # veya Türkçe için: echo LANG=tr_TR.UTF-8 > /etc/locale.conf

   • (İsteğe bağlı) Klavye düzenini ayarlayın (/etc/vconsole.conf):

     # Örnek: Türkçe F klavye için
     # echo KEYMAP=trf > /etc/vconsole.conf 

5. Ağ Yapılandırması:

   • Hostname: Makine adını ayarlayın (/etc/hostname):

     echo myarchlinux > /etc/hostname

   • (İsteğe bağlı) Hosts dosyası: /etc/hosts dosyasını düzenleyerek localhost ve makine adını ekleyin:

     127.0.0.1   localhost
     ::1         localhost
     127.0.1.1   myarchlinux.localdomain myarchlinux 

   • Ağ Yönetim Servisini Etkinleştirme: Kurulum sırasında pacstrap ile kurduğunuz ağ yönetim aracının servisini etkinleştirin (örn. NetworkManager):

     systemctl enable NetworkManager 
     # veya dhcpcd için: systemctl enable dhcpcd
     # veya systemd-networkd için: systemctl enable systemd-networkd

6. Root Şifresi: Root kullanıcısı için bir şifre belirleyin:

   passwd

7. Önyükleyici (Bootloader): Sistemin başlayabilmesi için bir önyükleyici kurulmalıdır.

   • GRUB (BIOS veya UEFI):

     pacman -S grub # Gerekliyse os-prober'ı da kurun
     # BIOS için:
     # grub-install --target=i386-pc /dev/sda 
     # UEFI için (ESP /boot altına bağlıysa):
     grub-install --target=x86_64-efi --efi-directory=/boot --bootloader-id=GRUB
     # Yapılandırma dosyasını oluştur
     grub-mkconfig -o /boot/grub/grub.cfg 

   • systemd-boot (Sadece UEFI): Daha basit bir alternatiftir.

     bootctl --path=/boot install # ESP'nin /boot altına bağlı olduğunu varsayar
     # /boot/loader/loader.conf ve /boot/loader/entries/arch.conf dosyalarını oluştur/düzenle

   Resmi Arch Wiki, önyükleyici kurulumu için detaylı bilgi sağlar.

Kurulumu Tamamlama

1. chroot'tan Çık:

   exit

2. Bölümleri Ayır (Unmount):

   umount -R /mnt 

3. Yeniden Başlat:

   reboot

   Kurulum medyasını çıkarın ve yeni kurulan Arch Linux sisteminizi başlatın. İlk açılışta kullanıcı adı olarak root ve belirlediğiniz şifre ile giriş yapın.

Kurulum Sonrası Adımlar

• Kullanıcı Oluşturma: Normal bir kullanıcı hesabı oluşturun:

  useradd -m -G wheel kullanıcı_adı
  passwd kullanıcı_adı

• Sudo Kurulumu: sudo paketini kurun (pacman -S sudo) ve visudo komutu ile /etc/sudoers dosyasını düzenleyerek %wheel ALL=(ALL:ALL) ALL satırının başındaki # işaretini kaldırın. Bu, wheel grubundaki kullanıcıların sudo kullanmasını sağlar.

• Paketleri Güncelleme: Sistemi tamamen güncelleyin:

  sudo pacman -Syu

• Grafik Arayüzü (İsteğe Bağlı): Masaüstü ortamı (GNOME, KDE, XFCE vb.) ve Xorg veya Wayland görüntü sunucusunu kurun.

• AUR Yardımcıları (İsteğe Bağlı): Arch User Repository (AUR)'dan paket kurmayı kolaylaştırmak için yay veya paru gibi bir yardımcı kurun.

Arch Linux kurulumu, sistemi temelden anlamak için harika bir yoldur, ancak dikkat ve sabır gerektirir. Her adımda Arch Wiki'ye başvurmaktan çekinmeyin.