pacman ve AUR

Arch Linux'un paket yöneticisi pacman, sistemin en belirgin özelliklerinden biridir. pacman, ikili (binary) paketleri resmi depolardan (repositories) veya yerel dosyalardan kurmayı, güncellemeyi, kaldırmayı ve sorgulamayı sağlar. Bağımlılıkları otomatik olarak yönetir ve sistemi güncel tutmayı kolaylaştırır. Arch Linux paketleri genellikle .pkg.tar.zst (veya eski .pkg.tar.xz) formatındadır.

pacman'in ana yapılandırma dosyası /etc/pacman.conf'tur. Bu dosyada aktif depolar, genel seçenekler (renkli çıktı, paralel indirmeler vb.) ve yoksayılacak paketler gibi ayarlar bulunur.

pacman Temel Komutları

Paket Listelerini ve Sistemi Güncelleme:

Arch Linux sürekli güncellenen (rolling release) bir model kullandığı için, sistemi düzenli olarak güncellemek önemlidir. Paket kurmadan önce de genellikle sistemin güncellenmesi tavsiye edilir.

• -Syyu: Yerel paket veritabanını sunucularla zorla senkronize eder (yy) ve kurulu tüm paketleri günceller (u). Genellikle ayna (mirror) listesi değiştirildikten sonra kullanılır.

• -Syu: Yerel paket veritabanını (gerekirse) senkronize eder (y) ve kurulu tüm paketleri günceller (u). En sık kullanılan güncelleme komutudur.

  sudo pacman -Syu 

• -Sy: Sadece yerel paket veritabanını senkronize eder. Paket kurmadan sadece -Sy çalıştırmak, güncel olmayan bir sistemle yeni paket listesi arasında uyumsuzluklara (partial upgrades) yol açabileceğinden kesinlikle önerilmez.

Paket Kurma:

• -S <paket_adı>: Belirtilen paketi (ve bağımlılıklarını) depolardan indirip kurar.

  sudo pacman -S htop vim screen

• -U <dosya_adı.pkg.tar.zst>: Yerel bir paket dosyasını (ve pacman'in bulabildiği bağımlılıklarını) kurar.

  sudo pacman -U ./indirilen-paket.pkg.tar.zst

Paket Kaldırma:

• -R <paket_adı>: Belirtilen paketi kaldırır, ancak bağımlılıklarına dokunmaz.

• -Rs <paket_adı>: Belirtilen paketi ve artık başka hiçbir paket tarafından gereksinim duyulmayan bağımlılıklarını kaldırır (s: recursive). Genellikle tercih edilen kaldırma yöntemidir.

  sudo pacman -Rs htop

• -Rns <paket_adı>: -Rs gibidir, ancak kaldırırken yapılandırma dosyalarını da siler (n: nosave).

• -Rsc <paket_adı>: Paketi, bağımlılıklarını ve bu pakete bağımlı olan diğer tüm paketleri kaldırır (c: cascade). Dikkatli kullanılmalıdır!

• -Rdd <paket_adı>: Bağımlılık kontrollerini tamamen yoksayarak paketi kaldırır. Çok tehlikelidir ve genellikle kullanılmamalıdır!

Paket Sorgulama:

• -Ss <anahtar_kelime>: Depolarda paket adı veya açıklamasında arama yapar (s: search).

  pacman -Ss network manager

• -Qs <anahtar_kelime>: Kurulu paketler içinde arama yapar.

• -Si <paket_adı>: Depodaki bir paket hakkında detaylı bilgi gösterir (i: info).

• -Qi <paket_adı>: Kurulu bir paket hakkında detaylı bilgi gösterir.

• -Ql <paket_adı>: Kurulu bir paketin içerdiği dosyaları listeler (l: list).

• -Qo <dosya_yolu>: Belirtilen dosyanın hangi pakete ait olduğunu gösterir (o: owns).

  pacman -Qo /usr/bin/htop

• -Qdt: Yetim (orphan) paketleri, yani başka hiçbir paket tarafından gereksinim duyulmayan bağımlılıkları listeler (d: dependencies, t: unrequired). Bunlar genellikle sudo pacman -Rns $(pacman -Qdtq) komutuyla temizlenebilir (q: quiet, sadece isimleri listeler).

• -Qe: Açıkça (manuel olarak) kurulmuş paketleri listeler. Bağımlılık olarak kurulanları göstermez (e: explicit).

• -Qk <paket_adı>: Kurulu bir paketin dosyalarının bütünlüğünü kontrol eder (k: check).

AUR (Arch User Repository)

AUR (Arch User Repository), Arch Linux'un resmi depolarında bulunmayan binlerce paketin topluluk tarafından sağlanan yapılandırma betiklerini (PKGBUILD) içeren bir depodur. AUR'daki paketler genellikle kaynak koddan derlenir.

PKGBUILD: Bir paketin nasıl indirileceğini, derleneceğini ve paketleneceğini tanımlayan bir kabuk betiğidir.

makepkg: Bir PKGBUILD dosyasını kullanarak paketi derleyen ve .pkg.tar.zst formatında paket oluşturan araçtır (pacman ile birlikte gelir).

AUR Yardımcıları (AUR Helpers): AUR'dan paket arama, indirme, derleme ve kurma işlemlerini otomatikleştiren araçlardır (örn. yay, paru). pacman'in kendisi doğrudan AUR ile etkileşim kurmaz.

Uyarı: AUR paketleri topluluk tarafından sağlandığı için resmi depolar kadar denetlenmezler. Kurmadan önce PKGBUILD dosyasını incelemek güvenlik açısından iyi bir pratiktir.

AUR Yardımcısı Kurulumu (Örnek: yay)

Bir AUR yardımcısını kurmak için genellikle önce onun PKGBUILD dosyasını AUR web sitesinden bulup manuel olarak kurmanız gerekir (bootstrap). yay popüler bir yardımcıdır:

1. Gerekli Paketleri Kur: base-devel grubu ve git genellikle gereklidir.

   sudo pacman -Syu --needed base-devel git

2. yay deposunu klonla: AUR'dan yay'ın PKGBUILD'ini içeren git deposunu klonlayın (genellikle geçici bir dizine).

   # Örnek: /tmp dizinine klonlama
   cd /tmp
   git clone https://aur.archlinux.org/yay.git

3. Derle ve Kur: Klonlanan dizine girin ve makepkg ile paketi oluşturup kurun.

   cd yay
   makepkg -si

   • m: Eksik bağımlılıkları pacman ile kurar (make dependencies).

   • s: Kaynak kod bağımlılıklarını pacman ile kurar (sync dependencies).

   • i: Paket başarıyla derlenirse pacman -U ile kurar (install).

   makepkg işlemi sırasında PGP anahtarlarını içe aktarmanız istenebilir. Güvenilir anahtarları içe aktarmak için onay vermeniz gerekir.

4. (İsteğe Bağlı) Temizlik: Derleme dizinini silebilirsiniz.

   cd ..
   rm -rf yay

AUR Yardımcısı Kullanımı (Örnek: yay)

yay kurulduktan sonra, pacman komutlarına benzer şekilde hem resmi depolardan hem de AUR'dan paket yönetimi için kullanılabilir:

# AUR'da ve resmi depolarda paket ara
yay -Ss <anahtar_kelime>

# AUR'dan veya resmi depodan paket kur/güncelle
yay -S <paket_adı>

# Sistemi ve AUR paketlerini güncelle (pacman -Syu + AUR güncellemeleri)
yay -Syu 
# veya sadece:
yay 

# Kurulu paketleri kaldır (pacman -R komutlarını kullanır)
yay -Rns <paket_adı> 

# AUR paketlerini geliştirme sürümlerini de kontrol ederek güncelle
# yay -Syu --devel 

AUR, Arch Linux'un gücünü ve esnekliğini artıran önemli bir parçasıdır, ancak kullanırken dikkatli olmak gerekir.