Sistem Yükünü İzleme
Last updated
Last updated
Linux üzerinde sistem kaynaklarınızı ve çalışan işlemleri gerçek zamanlı olarak izlemek için kullanılan temel programlardan birisi top programıdır. Varsayılan olarak işlemleri CPU kullanımına göre sıralı olarak gösterir.
top Ekranını Anlamak:
İlk Satır: uptime komutunun çıktısına benzer bilgiler içerir: mevcut saat, sistemin ne kadar süredir çalıştığı (up time), kaç kullanıcının bağlı olduğu ve sistem yük ortalamaları (load average) (son 1, 5 ve 15 dakika için). Yük ortalaması, çalışmak için bekleyen veya çalışan işlem sayısının bir ölçüsüdür; 1.00 değeri tek çekirdekli bir CPU'nun tam kapasite çalıştığını gösterir. Çok çekirdekli sistemlerde bu değer çekirdek sayısı ile orantılı olarak artabilir.
İkinci Satır (Tasks): Toplam işlem sayısı ve durumlarına göre (çalışan, uyuyan, durmuş, zombi) dağılımı.
Üçüncü Satır (%Cpu(s)): CPU kullanımının farklı modlardaki yüzdesi: us (user space), sy (system/kernel space), ni (nice değeri değiştirilmiş user space), id (idle/boşta), wa (I/O bekleme), hi (hardware interrupts), si (software interrupts), st (steal time - sanal makinelerde).
Dördüncü/Beşinci Satır (Mem/Swap): Fiziksel bellek (RAM) ve takas alanı (swap) kullanımı hakkında bilgi (toplam, kullanılan, boş, buffer/cache).
İşlem Listesi: Çalışan işlemler ve onlarla ilgili bilgiler (PID, kullanıcı, öncelik (PR), nice değeri (NI), sanal bellek (VIRT), fiziksel bellek (RES), paylaşılan bellek (SHR), durum (S), %CPU, %MEM, çalışma süresi (TIME+), komut (COMMAND)).
Tipik bir top ekranı
Etkileşimli top Komutları:
top çalışırken aşağıdaki tuşlarla etkileşimde bulunabilirsiniz:
1: Her bir CPU çekirdeğinin kullanımını ayrı ayrı gösterir/gizler.
h veya ?: Yardım ekranını gösterir.
q: top programından çıkar.
k: Bir işleme sinyal göndermek (genellikle sonlandırmak) için kullanılır. PID ve sinyal numarası (varsayılan 15/SIGTERM) istenir.
r: Bir işlemin nice değerini (önceliğini) değiştirmek için kullanılır (renice). PID ve yeni nice değeri istenir.
M: İşlemleri bellek kullanımına (%MEM) göre sıralar.
P: İşlemleri CPU kullanımına (%CPU) göre sıralar (varsayılan).
u: Belirli bir kullanıcının işlemlerini filtreler.
f: Gösterilecek alanları (sütunları) ve sıralama alanını seçmek için kullanılır.
E: Bellek birimlerini (KiB, MiB, GiB vb.) değiştirir.
z: Renkli gösterimi açar/kapatır.
Her CPU çekirdeğini ayrı gösteren top ekranı (1 tuşuna basıldıktan sonra)
htop
top programının renklendirilmiş, daha kullanıcı dostu ve etkileşimli bir alternatifidir. Genellikle sistemlerde önyüklü gelmez, ancak paket yöneticisi ile kolayca kurulabilir (sudo apt install htop veya sudo dnf install htop).
htop'ın avantajları:
Renkli ve daha okunaklı arayüz.
Fare ile veya ok tuşları ile işlemler arasında gezinme ve seçme.
Fonksiyon tuşları (F1-F10) ile kolayca işlem sonlandırma (F9 - Kill), nice değerini değiştirme (F7/F8 - Nice +/-), arama (F3 - Search), sıralama (F6 - SortBy), ağaç görünümü (F5 - Tree) gibi işlemleri yapma.
Sistem yükü, bellek ve swap kullanımı için daha görsel çubuklar.
Kolay yapılandırılabilir arayüz (F2 - Setup).
htop ekran görüntüsü
Sistemin genel bellek tüketimini görmek için free komutu kullanılabilir.
Sistemin genel bellek (RAM) ve takas alanı (swap) kullanımını görmek için free komutu kullanılır.
total: Toplam fiziksel bellek/swap alanı.
used: Kullanılan bellek/swap alanı.
free: Tamamen boş olan bellek/swap alanı.
shared: Birden fazla işlem tarafından paylaşılan bellek (genellikle tmpfs).
buff/cache: Çekirdek tarafından tampon (buffer) ve sayfa önbelleği (page cache) için kullanılan bellek. Bu bellek, ihtiyaç duyulduğunda uygulamalar için serbest bırakılabilir.
available: Yeni uygulamaların başlatılması için (swap kullanmadan) kullanılabilecek tahmini bellek miktarı. free ve buff/cache'in bir kısmını içerir ve genellikle sistemin gerçek boş bellek durumunu free sütunundan daha iyi yansıtır.
Daha okunaklı (Megabyte, Gigabyte cinsinden) çıktı almak için -h parametresi kullanılır:
Eski free sürümlerinde görülen - / + buffers / cache satırı artık kullanılmamaktadır ve available sütunu daha doğru bir bilgi verir.
Sistem kaynaklarının tümünü görmek istediğinizde en iyi seçeneklerden birisi atop'tır. Tüm donanımı ve prosesleri aynı pencerede görüntüleyebilen uygulama, yavaşlamaya neden olan donanım ya da yazılımın kolayca bulunabilmesini sağlamaktadır. Yapı olarak top'a çok benzer ancak daha detaylıdır ve sorunlu kaynakları daha parlak renkte gösterir.
top kullanılırken işlemleri öldürmek mümkündür. Ekranda k tuşuna bastığınızda, doğrudan en üstteki işlem seçilecektir. Bunun dışında bir işlem öldürülmek istenirse, ilgili işlemin PID'si yazılabilir. Ardından hangi sinyal ile öldürüleceği belirtilmelidir. Genel kanı 15 sinyali ile öldürmektir.
top veya htop içinden işlem sonlandırma genellikle arka planda kill komutunu kullanır. kill komutu, belirtilen PID'ye sahip işleme bir sinyal gönderir.
SIGTERM (15): Programa sonlanması için nazik bir istek gönderir. Program bu sinyali yakalayıp dosyalarını kaydedebilir, bağlantılarını kapatabilir ve düzgün bir şekilde çıkabilir. Genellikle ilk denenmesi gereken sinyal budur.
SIGKILL (9): Programa sonlanması için zorlayıcı bir komut gönderir. Program bu sinyali yakalayamaz veya görmezden gelemez; çekirdek tarafından anında sonlandırılır. Bu, veri kaybına veya sistemde tutarsızlıklara yol açabilir, bu yüzden sadece SIGTERM işe yaramadığında kullanılmalıdır.
SIGHUP (1): "Hang Up" sinyalidir. Birçok servis (daemon), bu sinyali aldığında yapılandırma dosyalarını yeniden okumak veya kendini yeniden başlatmak (restart) üzere programlanmıştır (örneğin, Apache, Nginx).
SIGINT (2): "Interrupt" sinyalidir. Genellikle terminalde çalışan bir programa CTRL+C gönderildiğinde bu sinyal iletilir.
Sistemdeki tüm sinyallerin listesini görmek için kill -l komutu kullanılabilir.
pkill ve killall:
PID yerine işlem adına veya başka kriterlere göre sinyal göndermek için pkill ve killall komutları daha kullanışlıdır:
Bu komutları kullanırken dikkatli olunmalıdır, çünkü yanlışlıkla istenmeyen işlemleri sonlandırabilirler.
Sistem hakkında bilgi edinmeyi sağlayan bir diğer komut uptime komutudur. Sistemin ne kadar zamandır çalıştığını, kaç kişinin (terminalin) açık olduğunu, son birkaç dakikanın işlemci yükünün ortalamasını gösterir.
Sistemin ne zaman başlatıldığını görmek için who -b komutu da oldukça faydalıdır.
Öte yandan sisteme bağlı terminallerin bir listesini elde etmek için w programı kullanılabilir.
ps programı (process status), sistemde o an çalışan işlemler hakkında anlık bilgi almak için kullanılır. top veya htop gibi sürekli güncellenmez, çalıştırıldığı andaki durumu gösterir.
İki yaygın kullanım stili vardır:
BSD Stili: Genellikle - olmadan kullanılan parametreler.
a: Tüm kullanıcılara ait işlemleri gösterir (terminali olanlar).
u: Kullanıcı odaklı formatta gösterir (sahip, CPU/MEM kullanımı vb.).
x: Terminali olmayan işlemleri de (servisler vb.) gösterir.
System V Stili: Genellikle - ile başlayan parametreler.
-e: Tüm işlemleri gösterir (a ve x'in birleşimi gibi).
-f: Tam formatta listeleme yapar (UID, PID, PPID, C, STIME, TTY, TIME, CMD).
Her iki komut da benzer bilgileri farklı formatlarda sunar. Çıktı genellikle uzundur, bu yüzden less, grep gibi araçlarla birlikte kullanılır:
İşlem ağacını (hangi işlemin hangisini başlattığını) hiyerarşik olarak görmek için pstree komutu veya ps'in bazı özel formatlama seçenekleri (ps axjf veya ps -ejH) kullanılabilir.
GNU/Linux üzerinde her zaman 1 numaralı PID'ye (Process ID) sahip işlem, sistemin başlangıç işlemidir (genellikle init veya modern sistemlerde systemd). Diğer tüm işlemler doğrudan veya dolaylı olarak bu işlem tarafından başlatılır (fork edilir). 1 numaralı işlem sonlandırılırsa sistem durur, bu nedenle çekirdek tarafından korunur ve genellikle SIGKILL gibi sinyallere yanıt vermez. Bir işlemin başlattığı işleme "child process", başlatan işleme ise "parent process" denir. Genellikle bir parent process öldüğünde, child process'leri de sonlanır veya 1 numaralı işlem tarafından evlat edinilir (adopted).
Linux üzerinde işlemlerin CPU zamanlayıcısındaki önceliği, "nice" değeri ile ayarlanabilir. Nice değeri, bir işlemin diğer işlemlere karşı ne kadar "nazik" (nice) olacağını belirtir.
Nice değeri -20 (en yüksek öncelik, en az nazik) ile +19 (en düşük öncelik, en nazik) arasında değişir.
Varsayılan nice değeri genellikle 0'dır.
Daha düşük nice değerine sahip işlemler, CPU zamanlayıcısı tarafından daha öncelikli olarak çalıştırılır.
Normal kullanıcılar sadece kendi işlemlerinin nice değerini artırabilir (önceliği düşürebilir, yani daha "nazik" yapabilir). Nice değerini düşürmek (önceliği artırmak) için genellikle root yetkisi gerekir.
top ve htop komutlarının çıktısındaki NI sütunu, ilgili işlemin nice değerini gösterir.
Bir programı belirli bir nice değeri ile çalıştırmak istersek, programı çalıştırma esnasında bu değeri belirtmek gerekir.
Öte yandan, mevcut bir programın nice değerini değiştirmek istersek, programın PID değerini parametre olarak vermek gerekir.
Komutların mevcut nice değerini ps ile öğrenmek için, ps çıktısından bunu talep edebiliriz.
PROBLEM: Sistem üzerinde 20 dakikadan daha uzun süredir çalışan belirli bir işlemi bulun. ps komutunun uygun parametreleriyle (etime veya bsdtime gibi) elde edilebilir. Bu işlemi öldürün.
